تومور ساقه مغزی چیست؟ علائم و تشخیص آن چگونه است؟

ساقه مغزی به‌عنوان بخش حیاتی و کلیدی سیستم عصبی مرکزی، پل ارتباطی بین مغز و نخاع است. این ناحیه مسئول تنظیم بسیاری از فعالیت‌ از جمله تنفس، ضربان قلب و کنترل حرکات بوده و و هماهنگی حرکات و احساسات را بر عهده دارد. تومورهای ساقه مغزی، می‌توانند این عملکردها را تحت تأثیر قرار دهند؛ به همین جهت نیازمند تشخیص و درمان سریع هستند.

ساقه مغزی چیست؟

ساقه مغزی یا مدولا بخش مهمی از مغز است که در انتهای ستون فقرات، بالای نخاع و درواقع در پایه جمجه قرار دارد. این بخش به دلیل موقعیت استراتژیک و نقش‌های حیاتی‌اش در تنظیم عملکردهای بدن، بسیار مهم است. ساختار ساقه مغزی شامل سه بخش اصلی به شرح زیر است:

1. مدولا: این بخش که در پایین‌ترین قسمت ساقه مغزی قرار داشته و به نخاع متصل است، وظیفه انتقال اطلاعات میان مغز و نخاع را بر عهده دارد.

1. پونس: این بخش در بالای مدولا قرار داشته و به‌عنوان یک پل ارتباطی میان نیمکره‌های مغز و مخچه عمل می‌کند.
2. میانسپین: این بخش در بالای پونس قرار داشته و به تنظیم حرکات چشم و عملکردهای دیگر مربوط است.

عملکردهای ساقه مغزی

ساقه مغزی در تنظیم و کنترل چندین عملکرد حیاتی بدن نقش دارد که در این دسته‌بندی جای می‌گیرند:

• تنظیم تنفس: ساقه مغزی به تنظیم الگوهای تنفسی کمک کرده و اطلاعات مربوط به سطح دی‌اکسید کربن و اکسیژن خون را دریافت می‌کند.
• تنظیم ضربان قلب: در ساقه مغزی مراکز کنترل کننده ضربان قلب وجود دارد که به تنظیم مقدار و قدرت ضربان قلب کمک می‌کند. این مراکز به تغییرات فشار خون و نیازهای بدن پاسخ می‌دهند.
• تنظیم فشار خون: ساقه مغزی به تنظیم قطر عروق خونی و سیگنال‌های عصبی به سیستم عصبی سمپاتیک و پاراسمپاتیک کمک می‌کند. این پروسه نهایتاً به تنظیم فشار خون می‌انجامد.
• کنترل رفلکس‌ها: ساقه مغزی مسئول کنترل رفلکس‌های غیرارادی مانند بلع، استفراغ، سکسکه و سرفه است. این رفلکس‌ها به طور خودکار و بدون نیاز به تصمیم‌گیری آگاهانه از طرف فرد انجام می‌شوند.
• انتقال اطلاعات حسی و حرکتی: ساقه مغزی مسیر اصلی برای انتقال اطلاعات حسی از بدن به مغز و اطلاعات حرکتی از مغز به بدن است.

تومور ساقه مغزی چیست؟

تومورهای ساقه مغزی به تومورهایی اطلاق می‌شود که در این ناحیه ایجاد می‌شوند. این تومورها که ممکن است خوش‌خیم یا بدخیم باشند، می‌توانند از بافت‌های مغزی یا حتی از بافت‌های دیگر بدن که به مغز گسترش یافته‌، منشاء بگیرند. تومورهای ساقه مغزی می‌توانند از بافت‌های مختلف تشکیل شوند؛ از جمله تومورهای اولیه و تومورهای متاستاتیک.

تومورهای اولیه

این تومورها مستقیماً از بافت‌های ساقه مغزی آغاز می‌شوند مانند آستروسیتوم، اویژیودندروگلیوما و مدولوبلاستوم.

1. آستروسیتوم: این تومورها از سلول‌های ستاره‌ای شکل به نام آستروسیت‌ها که از سلول‌های پشتیبان مغز هستند، تشکیل می‌شوند. آستروسیتوم‌ها می‌توانند کم‌خطر یا بسیار خطرناک باشند.
2. اویژیودندروگلیوما: این تومورها از سلول‌های تولیدکننده میلین در مغز به نام اویژیودندروسیت‌ها نشأت می‌گیرند. این نوع نیز می‌تواند خوش‌خیم یا بدخیم باشد.
3. مدولوبلاستوم: این تومورها معمولاً در مغز کوچک شروع شده و به سیستم عصبی مرکزی گسترش پیدا می‌کنند. مدولوبلاستوم‌ها بیشتر در کودکان مشاهده می‌شوند؛ اما ممکن است در بزرگ‌سالان نیز بروز کنند.

تومورهای متاستاتیک

تومورهای متاستاتیک به تومورهایی اشاره دارند که از سایر نواحی بدن به ساقه مغزی منتقل شده‌اند. این نوع تومورها به دنبال انتشار سرطان از سایر بخش‌های بدن به مغز رخ داده و معمولاً به واسطه جریان خون یا سیستم لنفاوی به مغز وارد می‌شوند. تومورهای متاستاتیک می‌توانند از انواع مختلف سرطان‌ها نشأت بگیرند؛ این موارد عبارتند از:

1. سرطان ریه
2. سرطان پستان

1. سرطان کلیه
2. ملانوما (نوعی سرطان پوست)

علائم تومور ساقه مغزی

علائم تومور ساقه مغزی می‌تواند به دلیل فشار بر روی ساختارهای اطراف یا اختلال در عملکرد بخش‌های مختلف مغز متنوع باشد. مهم‌ترین این علائم شامل موارد زیر می‌شود:

1. اختلالات حرکتی: ضعف، لرزش یا عدم هماهنگی در حرکات می‌تواند نشانه‌ای از تومور باشد. این علائم ممکن است در یک سمت بدن محسوس‌تر جلوه کند.
2. مشکلات تعادلی و هماهنگی: ناتوانی در حفظ تعادل و هماهنگی در حرکات و همچنین احساس سرگیجه، به دلیل فشاری که تومور بر روی ساختارهای عصبی ایجاد می‌کند، بروز می‌یابد.
3. مشکلات گفتاری و بلع: تومورهای ساقه مغز می‌توانند بر روی عضلات که مسئول گفتار و بلع هستند، تأثیر بگذارند.
4. تغییرات حسی: ممکن است بیمار دچار تغییراتی در حس‌های مختلف شود؛ مانند احساس سوزن‌سوزن شدن یا بی‌حسی در قسمت‌های مختلف بدن.
5. علائم عصبی و رفتاری: تغییرات در رفتار، شخصیت و عملکرد شناختی نیز ممکن است به دلیل اختلال در عملکرد ساقه مغز اتفاق بیفتد.
6. سردرد و استفراغ: در برخی موارد، فشار ناشی از تومور می‌تواند منجر به سردردهای مداوم و استفراغ‌های غیرقابل توضیح شود.

تشخیص تومور ساقه مغزی

تشخیص تومورهای ساقه مغز نیازمند به‌کار بردن ترکیبی از روش‌های تشخیصی است. برخی از این روش‌ها عبارتند از:

• معاینه بالینی: پزشک با انجام معاینه بالینی اولیه و ارزیابی علائم و نشانه‌های بالینی بیمار، می‌تواند به تشخیص اولیه دست یابد. این معاینه ممکن است شامل ارزیابی عملکرد حرکتی، تعادلی و حسی باشد.
• تصویربرداری مغزی: برای تأیید تشخیص و تعیین محل دقیق تومور، از تکنیک‌های تصویربرداری استفاده می‌شود؛ مثل تصویربرداری با ام‌آر‌آی و سی‌تی‌اسکن.
• آزمایش خون: آزمایش‌های خون می‌توانند اطلاعاتی درباره وضعیت عمومی سلامت بیمار ارائه دهند تا علل دیگر علائم بررسی شوند.
• بیوپسی: در برخی موارد، برای تعیین نوع دقیق تومور و برنامه‌ریزی درمانی مناسب، نیاز به نمونه‌برداری از بافت تومور وجود دارد. این کار معمولاً از طریق جراحی یا روش‌های کم‌تهاجمی انجام می‌شود.

درمان تومور ساقه مغزی

درمان تومورهای ساقه مغزی می‌تواند به دلیل موقعیت حساس و حیاتی این ناحیه چالش‌برانگیز باشد. ساقه مغزی، که به کنترل عملکردهای حیاتی مانند تنفس و ضربان قلب کمک می‌کند، به طور خاص در این زمینه اهمیت دارد. انتخاب روش درمانی این تومورها به عوامل مختلفی از جمله نوع تومور، اندازه، موقعیت و وضعیت کلی بیمار بستگی دارد. روش‌های درمانی معمول شامل موارد زیر هستند:

1. جراحی: در مواردی که تومور به‌طور کامل یا نسبی قابل برداشت است، جراحی می‌تواند یکی از گزینه‌های اصلی درمان باشد. هدف از جراحی، برداشتن تومور تا حد امکان بدون آسیب رساندن به بافت‌های حیاتی اطراف است.
2. پرتودرمانی: در مواردی که جراحی امکان‌پذیر نبوده یا تومور پس از جراحی باقی‌مانده است، معمولاً پرتودرمانی توصیه می‌شود. این روش با استفاده از پرتوهای پرانرژی، سلول‌های تومور را هدف قرار داده و به کوچک‌تر کردن تومور کمک می‌کند.
3. شیمی‌درمانی: برای برخی از انواع تومورهای ساقه مغزی، شیمی‌درمانی ممکن است مفید باشد. این روش شامل استفاده از داروهای ضدسرطان برای از بین بردن سلول‌های تومور است.

تومورهای ساقه مغزی؛ آسیبی که ناچار به درمان آن هستیم

ساقه مغزی یکی از حیاتی‌ترین نواحی بدن است. تأثیر مستقیم این قسمت از مغز بر عملکردهای مختلفی از بدن از جمله خون‌رسانی، تکلم، حرکت عضلات و غیره گسترده شده است؛ بنابراین با بروز هرگونه آسیب به ساقه مغزی، ممکن است بسیاری از عملکردهای فرد با مشکلات جدی مواجه شوند. یکی از شایع‌ترین آسیب‌ها در این ناحیه، به وجود آمدن تومور ساقه مغزی است. با تشخیص و دیدن علائم این تومور باید هرچه سریع‌تر برای درمان آن نزد دکتر کارن باوند اقدام کنید.