دیسک کمر عارضه‌ای است که در اثر ضربه یا فشار به عضلات کمر ایجاد می‌شود. انسان ۲۶ مهره در ستون فقرات خود دارد که ۴ تای آن در کمر قرار دارد و با استخوان خاجی و استخوان دنبالچه که زیر استخوان خاجی قرار دارد به پایان می‌رسد. این مهره‌ها به وسیله صفحات غضروفی به نام دیسک بین مهره‌ای از هم جدا می‌شوند. دیسک در مقابل  فشار زیاد به کمر یا آسیب، نقش محافظتی دارد و درصورتی که ضربه یا آسیبی شدید به کمر وارد شود یا با بالارفتن سن، این صفحه‌ها جابجا شوند و یا بیرون بزنند فتق دیسک کمر اتفاق می‌افتد و با درد همراه است. به این حالت دیسک کمر گفته می‌شود که البته اصطلاح درست آن فتق دیسک کمر است. این عارضه ربطی به جنسیت فرد مبتلا ندارد و در هر دو جنس دیده می‌شود و درمان آن به شدت درد و آسیب واردشده بستگی دارد. می توانید با متخصص استخوان و اورتپد صحبت کنید .

علت دیسک کمر

دیسک کمر به دلایل مختلف ایجاد می‌شود. در مواردی علت دیسک کمر فرسایش دیسک است و به بالا رفتن سن فرد مبتلا بستگی دارد و بعد از سی سالگی اتفاق می‌افتد. بالا رفتن سن سبب خشک شدن غضروف بین مهره‌ای می‌شود و هسته داخلی دیسک، بخش محیطی را پاره می‌کند و از آن بیرون می‌زند. وقتی این بیرون زدگی روی اعصاب نخاع فشار وارد کند باعث درد می‌شود. در مواردی هم دیسک کمر به دلیل آسیب دیدن دیسک در اثر ضربه یا فشار ایجاد می‌شود که  لایه خارجی دیسک را دچار ترگ یا پارگی کند و این عارضه را ایجاد کند. گاهی نیز آسیب‌ها در مهره‌های کمر نیست و در مهره‌های پشتی اتفاق می‌ا‌فتند. علت دیسک کمر در جوانی معمولا آسیب است. مواردی که سبب این آسیب‌ها می‌شوند شامل موارد زیر است:

• پرت شدن از بلندی و زمین خوردن
• سوانح رانندگی
• فشار سنگین به کمر با بلند کردن اجسام سنگین یا ضربه‌های ناگهانی هم می‌تواند دلیل پارگی کیست باشد.
• این حالت در ورزشکاران و به دنبال آسیب های ورزشی نیز بروز می‌کند.

علائم دیسک کمر

اصلی‌ترین نشانه برای دیسک کمر درد است و این درد در پایین یا بالای کمر بروز می‌کند و می‌تواند از مچ تا باسن هم منتشر شود. علائم دیسک کمر در موارد خفیف در یک بازه‌ی زمانی کوتاه از بین می‌روند اما وقتی بیرون زدگی دیسک بر روی اعصاب نخاع فشار وارد کند، درد آن با  نشانه‌های زیر همراه است

• کرختی و گزگز کردن پاها
• ضعف عضلانی در یک یا هر دو پا
• در موارد شدید فلج از کمر به پایین
• احساس گرفتگی در پاها بخصوص در پشت زانو
• درد در پایین کمر که به علت فشار به عصب سیاتیک است و با درد در پا همراه است.

درد سیاتیک چیست؟

دو عصب که از ستون فقرات سرچشمه می‌گیرد و تا انتهای پا ادامه دارد، سیاتیک نامیده می‌شود. در حالتی که فتق دیسک به این عصب‌ها فشار وارد کند با درد سیاتیک روبرو می‌شویم. به همین دلیل است که علائم دیسک کمر و سیاتیک یکسان است.

تشخیص دیسک کمر

تشخیص توسط پزشک و با معاینه فیزیکی  و شرح حال بیمار به وجود فتق دیسکی پی می‌برد. در بررسی تاریخچه پزشکی بیمار سن بیمار، تعداد دفعات و طول مدت زمان درد در روز ، علائم همراه بادرد مثل بی‌حسی پاها ، داروهایی که بیمار مصرف می‌کند، ضربه‌های احتمالی از وی سوال می‌شود. البته دکتر دیسک کمر برای اطمینان از تشخیص و پی بردن به محل دقیق دیسک و اعصابی که تحت فشار است و شروع روند درمان از موارد زیر کمک می‌گیرد.

• معاینه فیزیکی: پزشک از بیمار شرح حال می‌گیرد و حتی از تست حرکت کمک می‌گیرد. در این روش پزشک از بیمار می‌خواهد دراز بکشد و پایی را که درد دارد و پای مخالف را بلند می‌کند و وضعیت درد بیمار در کمر را بررسی می‌کند. همچنین با لمس نواحی دردناک با دست و زیاد شدن درد به هنگام فشار مهره‌های کمر نشانه ی حساس بودن دیسک است.
• رادیو گرافی: این روش با اشعه ایکس تصویر مهره‌های استخوانی ستون فقرات را ثبت می‌کند و پزشک را از تغییرات آرتریتی، فضای کم بین مهره‌ها، خارهای استخوانی یا شکستگی یا مهره‌هایی که از جای خود خارج شده‌اند را مطلع می‌کند. البته این روش برای تشخیص دیسک کمر کافی نیست.
• تصویربرداری میزونانس مغناطیسی(MRI): در این روش از میدان مغناطیسی و امواج رادیویی برای ثبت تصاویر استفاده می‌شود.  این نوع تصویربرداری با نشان دادن نحوه قرار گیری، ارتفاع، مقدار آِب و نمای کلی دیسک یک ارزیابی دقیق از اعصاب ستون فقرات در اختیار پزشک قرار می‌دهد. در این روش تصاویر بهتری از بافت نرم عضله، دیسک و اعصاب نشان داده می‌شود و در مواردی که ممکن است اشعه ایکس آسیب دیسک را نشان ندهد، انجام می‌شود.
• میلوگرام: میلوگرافی یکی از انواع رادیوگرافی در این روش ماده حاجب پس از سی‌تی‌اسکن  به روش اسپاینال داخل کانال نخاعی تزریق می‌شود. سپس تصویر ثبت می‌شود. به کمک میلوگرام  بزرگی و محل دقیق فتق،  تومور نخاعی و یا آبسه تشخیص داده می‌شود.
• نوار عصب و عضله (EMG): در این روش فعالیت الکتریکی عضلات اندازه گیری می‌شود و مشخص می‌شود ریشه‌های عصبی در اثر بیرون زدگی دیسک تحت فشار قرار دارد. این روش با دو آزمون الکترومیوگرافی و هدایت عصبی انجام می‌شود.
• سیتی اسکن: سیتی اسکن نوعی اشعه ایکس است که تصویری چند مقطعی از ستون فقرات را ثبت می‌کند. در سی تی اسکن در مقایسه با پرتونگاری معمولی تغییرات ساختاری با جزئیات بیشتری ثبت می‌شود. معمولا پزشکان سی‌تی‌اسکن وMRI را با هم برای تشخیص بهتر استفاده می‌کنند.
• دیسکوگرافی: از روش های ارزیابی سلامت دیسک است و روشی است که با تزریق رنگ رایوگرافی به دیسک  مشخص می‌کندکه  یک دیسک درد آفرین است یا نه.

درمان دیسک کمر

برای درمان انواع دیسک کمر روش‌های مختلفی وجود دارد. درصورتی که در مراحل اولیه بیماری به پزشک مراجعه کنید و شدت درد نیز زیاد نباشد، معمولاااز روش‌های غیر از جراحی برای درمان استفاده می‌شود که این روش‌ها نیز انواع مختلف دارد. اولین و ساده‌ترین راه استراحت کردن است. نحوه استراحت کردن برای دیسک کمر، استراحت کوتاه مدت و با تشک مناسب و صحیح خوابیدن است. روش‌های دیگر شامل موارد زیر است:

داروی دیسک کمر

داروهای التهابی  به دلیل این‌که عارضه در فاز التهابی و با فشار بر روی اعصاب موجب درد در ناحیه عصب می‌شود، اصلی‌ترین دارو برای تسکین دردهای دیسک کمر هستند. این داروها خاصیت مسکن برای دردها را دارند و معمولاَ از دوزهای بالا استفاده می‌شوند. نمونه این داروها دیکلوفناک ۱۰۰، ناپروکسن ۵۰۰ است. گروه دیگر داروها کورتون‌ها هستند که البته مصرف طولانی مدت آن‌ها عوارض زیادی دارد. مانند گاباپنتین، پرگابالین . همچنین استفاده از پمادهای موضعی مانند روماتکس و پماد لافاررو رهامین نیز برای کاهش درد دیسک کمر توصیه می‌شود.

ورزش و حرکات اصلاحی دیسک کمر

مکانیسم ورزش کردن و حرکات اصلاحی  کاهش فشار بر عصب تحریک شده است. مجموعه‌ای از حرکات کششی  و حرکات تقویتی درد و سایر علائم آزار دهنده آن را تسکین می‌دهند. در حرکات کششی با افزایش انعطاف پذیری دامنه‌ی حرکتی مفاصل و حرکات ماهیچه‌ها بهبود می‌یابد. حرکات تقویتی بر گروه‌های عضلانی بزرگ  مثل میان تنه و کف لکن  اعمال می‌شود وبا قوی کردن آن‌ها بدن را در مقابل درد کمر حمایت می‌کند. همچنین ورزش کردن می‌تواند فشار را بر روی دیسک کاهش دهد. دکتر ارتوپد کمر در این موارد ورزش‌های سبک هوازی مثل شنا،دوچرخه سواری و یوگا را پیشنهاد می‌کند.البته فرد مبتلا به دیسک کمر نباید خودسرانه ورزش‌ها را انجام دهد و با نظر درمان‌گر با توجه به سن فرد، وضعیت قلبی و ریوی، سطح قندخون باید انجام شوند. قطعا ورزشی که به فرد جوان مبتلا به دیسک کمر توصیه می‌شود متفاوت از فرد سالمند است.

 

فیزیوتراپی برای درمان دیسک کمر

دکتر فیزیوتراپ کمر با دادن تمرین‌هایی سعی در تسکین درد و بازآموزی بدن بیمار دارد. در این روش علاوه بر کاهش درد و التهاب، با بهبود خون‌رسانی و اکسیژن رسانی دیسک تغذیه می‌شود و دامنه‌ی حرکتی و اگرفتگی عضلانی کاهش می‌یابد. فیزیوتراپی کمر با روش‌های مختلفی که برای درمان دارد، می‌تواند بیمار راز انجام عمل جراحی بی‌نیاز کند. روش‌های درمانی در فیزیوتراپی شامل: تحریکات الکتریکی، لیزر تراپی، درمان‌های دستی و ماساژ، آب‌درمانی و غیره است.

جراحی برای درمان دیسک کمر

در دیسک کمر خفیف که علائم آن با درمان‌های  قبلی که بیان شد، کنترل شود و تشدید نشود نیازی به جراحی نخواهد بود. با این‌حال در صورت افزایش شدت درد که نشان دهنده‌ی فشار براعصاب نخاع است یا پیشرفت نشانه‌ها از بی‌حسی به نقص در عملکرد مثانه و روده و بروز بی‌اختیاری، یا افزایش ضعف عضله، چاره‌ای به‌جز جراحی دیسک کمر باقی نمی‌ماند. البته قبل از جراحی باید درمورد خطرهای احتمالی و عوارض بعد از عمل حتما با پزشک معالج مشاوره کنید.

جراحی درمان قطعی این عارضه است و روش‌های مختلفی برای آن وجود دارد که شامل موارد زیر است:

دیسککتومی: این روش مبتنی بر برداشتن تمام دیسک آسیب دیده یا بخشی ازآن با هدف کاهش فشار بر عصب‌های نخاعی است .

لامینکتومی: در این روش هدف فراهم کردن فضای بیشتر برای عصب‌های ستون فقرات است تا از این طریق درد ازبین برود. به همین منظور جراح بخش‌هایی از مهره، به نام  لامینا را برمی‌دارد و فضای بیشتر را ایجاد می‌کند.

فیوژن یا خشک کردن خلفی مهره های ستون فقرات:  در این روش جراح  برای کمک کردن به حرکات مهره‌ها و ستون فقرات، دیسک را برمی‌دارد و مهره‌ها را به هم جوش می‌دهد. این روش ستون فقرات را پایدار می‌کند و فشار را از روی روی عصب‌های نخاعی برمی‌دارد.

چگونه از بروز دیسک کمر پیشگیری کنیم؟

با توجه به اینکه برخی علت‌های  ابتلا به دیسک کمر به‌جز کهولت سن  قابل کنترل است با اصلاح سبک زندگی در مواردی می‌توان از بروز این عارضه جلوگیری کرد. توصیه‌هایی در این خصوص وجود دارد که با مطالعه آن می‌توانید از بروز دیسک کمر پیشگیری کنید.

1. ورزش کردن باعث تقویت عضلات کمر می‌شود، تمرینات منظم ماهیچه های اصلی بدن را تقویت می کند و قطعا بدن ورزیده کمتر در معرض آسیب‌ها ی ناشی از حوادث و اسپاسم عضلانی قرار می‌گیرد.
2. سعی کنید روی شکم نخوابید و به پهلو بخوابید.
3. کفش مناسب بپوشید. از پوشیدن کفش‌های پاشته بلند تا حد امکان بپرهیزید، به‌خصوص اگر دیسک کمر خفیف دارید.
4. وزنتان را متعادل نگه دارید .
5. از ایستادن یا نشستن طولانی مدت بپرهیزید. اگر با کامپیوتر کار می‌کنید یا راننده هستید سعی کنید هر دو ساعت وضعیت خود را تغییر دهید، چند قدم راه بروید یا تغییر وضعیت بدهید. همچنین در هنگام نشستن پاها با تنه باید زاویه ۹۰ درجه داشته باشد.
6. از بلند کردن وسایل سنگین و با وزن بیشتر از ۵کیلوگرم بپرهیزید. اگر مجبور به بلند کردن اجسام سنگین هستید در وضعیت درستی این کار را انجام دهید. برای این‌کار باید به جای کمر از زانوهایتان استفاده کنید و هنگام بلند کردن خم نشوید.
7. سعی کنید به صورت مداوم یا با حالت های ناگهانی و یکباره خم و راست نشوید.
8. ترک استعمال دخانیات: نیکوتین توانایی دیسک‌ها را در جذب مواد غذایی کاهش می‌دهد و از این طریق باعث خشکی و شکنندگی دیسک‌ها می‌شود.

چه زمانی به پزشک مراجعه کنیم؟

تمام کمر دردها ناشی از دیسک کمر نیست و نیاز به مراجعه به پزشک ندارد. اغلب کمردردها ظرف نهایتاَ ۷۲ ساعت  بهبود می‌یابد ولی درصورتی که کمر درد مزمن شود و بیش از یک ماه طول بکشد  و یا  کمر درد همراه با  یا بی حسی، گزگز و  مورمورشدن یکی از پاها و یا هر دو پا، درد وگرفتگی ساق پا یا  گرفتگی عضله باسن  باشد، حتماً باید به پزشک متخصص  مراجعه کنید.